སྐད་ཡིག།
སྐད་ཡིག་གི་སྐོར་ལས།
ཞུན་དག༉ སྐད་ཡིག་འདི་བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་འབད་ནི་གི་ལམ་ཡོད་ན་མཆོག་དང་མེད་ན་ཐབས་ཆགས་པའི་གཞི་ཅིག་ཨིན། ཁ་སྐད་འདི་གིས་རིག་གཞུང་དང་ལམ་སྲོལ་གྱི་ཡོན་ཏན་ཚུ་བདག་འཛིན་འཐབ་མ་ཚད་ མི་ཚུ་གིས་རང་སོའི་སེམས་ཁར་མནོ་བའི་མནོ་དོན་དང་ ཡིད་ཆེས་ཡོད་ལུགས་ཀྱི་གཏམ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཚུ་བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་འབད་ཚུགསཔ་ཨིན། སྐད་ཡིག་འདི་གིས་ མི་སྡེའི་འཛམ་གླིང་ནང་ལུ་འཛུལ་ཞུགས་འབད་དེ་ ཡོན་ཏན་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་འཐོབ་ཚུགས་པའི་ཁེ་ཕན་སྤྲོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཁ་སྐད་མ་འདྲཝ་ ༡༩ གི་རྩིས་ཡོདཔ་དང་ ཁ་སྐད་ལེ་ཤ་ཡོད་དགོ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་ ཧེ་མའི་དུས་ལུ་ ལུང་པ་དང་ལུང་ཕྱོགས་སོ་སོའི་བར་ན་ གངས་རི་དང་ལ་ཚུ་གི་བཅད་དེ་འབྲེལ་བ་འཐབ་མ་ཚུགསཔ་ལས་ རང་སོའི་ལུང་པ་རེ་ལུ་ཁ་སྐད་རེ་རེ་བྱུང་སྟེ་སྡོད་ནུག། (Driem, 2015)
འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་འདི་ འབྲུག་གི་ནུབ་ཕྱོགས་རྫོང་ཁག་བརྒྱད་ཀྱི་ནི་ལུ་ སླབ་ནི་ཡོད་མི་སྐད་ ཡིག་རྫོང་ཁ་འདི་ཨིན། རྫོང་ཁ་ཟེར་སླབ་དགོ་མི་འདི་གཙོ་རོ་ར་ ཧེ་མའི་དུས་ལུ་ ཡིག་ཚང་ཚུ་ག་ར་རྫོང་ནང་ཡོདཔ་ལས་ གཞུང་དོནགྱི་ལཱ་འབད་པའི་སྐབས་ མང་ཤོས་ར་རྫོང་ཁ་འདི་ལག་ལེན་འཐབ་ལས་བརྟེན་ རྫོང་ཁ་ཟེར་དར་ཁྱབས་སོང་ནུག། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༧༡ ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ནང་འཛུལ་ཞུགས་འབདཝ་ད་ རང་སོའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཁ་སྐད་ཡང་དགོཔ་ལས་ མི་དབང་ཞིང་གཤེགས་འབྲུག་རྒྱལ་གསུམ་པ་མཆོག་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཁ་སྐད་འདི་རྫོང་ཁ་སྦེ་ ངོས་འཛིན་གནང་ནུག། རྫོང་ཁ་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྫོག་ཁག་ ༨ ཀྱི་ཁ་སྐད་ཨིན་རུང་ རྒྱལ་ཁབ་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ ད་རེས་ རྫོང་ཁག་མཐའ་དབུས་མེད་པའི་ནང་ སྐད་ཡིག་རྫོང་ཁ་འདི་ཡོངས་གྲགས་སྦེ་སླབ་སྲོལ་ཡོདཔ་ཨིན། (Wangchuk, 2008)
རྫོང་ཁ་འདི་ ཊི་བེ་ཊོ་བར་མཱན་ (Tibeto-Burman or Sino-Tibetan) ལས་བརྒྱུད་པའི་སེན་ཊཱལ་བོ་ཌིཤ་ (Central Bodish) གི་སྡེ་ཚན་ནང་ཚུདཔ་ཨིན་པས།
ཧེ་མ་ སྔ་ལོང་གི་ཁ་སྐད་རྫོང་ཁ་འདི་ ལུང་ཕྱོགས་གཞན་གྱི་ཁ་སྐད་བཟུམ་སྦེ་ ངག་ཐོག་ལས་བཤད་སྲོལ་རྐྱངམ་གཅིག་ཡོདཔ་མ་གཏོགས་ ཡིག་ཐོག་ལུ་འབྲི་སྲོལ་མེདཔ་ཨིན། ད་རེས་ཡིག་ཐོག་ལུ་ མགྱོགས་ཡིག་ནང་འབྲི་སྲོལ་ཡོད་མི་འདི་ཡང་ མི་དབང་གཞི་གཤེགས་འབྲུག་རྒྱལ་གསུམ་པའི་སྐུ་ཐོག་ལས་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་དང་ འདི་གི་ཧེ་མ་ཡིག་གུ་འབྲི་ཀློག་ཚུ་ག་ར་ ཆོས་སྐད་ཀྱི་ཐོག་ལུ་འབད་དེ་སྡོད་ནུག། མགྱོགས་ཡིག་འདི་ དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་ གུ་རུ་ནིན་པོ་ཆེ་བོད་ལུ་ མི་འགྱུར་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་བསམ་ཡས་ལྷ་ཁང་བཞེངས་ཚར་ཏེ་ རབ་གནས་གནང་པར་བྱོན་པའི་ཤུལ་ལུ་ རྒྱ་ཆོས་བོད་དུ་སྒྱུར་བའི་སྐབས་ བུམ་ཐང་ལྕགས་མཁར་རྒྱལཔོ་གིས་ ཤོག་ཀུ་གྲོགས་རམ་སྦེ་ཕུལ་བའི་བཀྲིན་བརྗེ་དྲན་ལུ་འབྱོནམ་ད་ གུ་རུའི་སློ་མ་ལྡན་མ་རྩེ་མངས་ཀྱིས་བརྩམས་ཏེ་ཕུལ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ལུ་ལྷོ་ཡིག་ཟེར་ཡང་སླབ་སྲོལ་ཡོད། དེ་བཟུམ་སྦེ་ དར་ཁྱབ་ཆེ་ཏོག་ཏོ་ཡོད་པའི་ཁ་སྐད་ལེ་ཤ་ཡོད་རུང་ འབྲུག་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སེར་ཚུ་གིས་སླབ་པའི་ ཚང་ལ་སྐད་དང་ འབྲུག་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སེར་ཚུ་གིས་སླབ་མི་ཁ་སྐད་ལྷོ་མཚམས་ཁ་སྐད་གཉིས་ཡང་ མི་མང་ཆེ་ཤོས་ཀྱིས་སླབ་སྲོལ་ཡོདཔ་ཨིན། (Phuntsho, 2013)
ཁུངས་གཏུག།
ཞུན་དག- Driem, G. van. (2015). Language and identity in Bhutan. ResearchGate.
- Phuntsho, K. (2013). The History of Bhutan (p. 237) The History of Bhutan, Random House India.
- Lily Wanghcuk (2008) Facts about Bhutan, Thimphu, Absolute Bhutan Books.